İfrat-Tefrit Tutumlar Arasında Hadis

Ebubekir SifilÖzel­lik­le “Ü­çay­la­r” gi­bi bel­li za­man di­lim­le­rin­de bir kı­sım ha­dis­le­rin do­la­şı­ma gir­me­si va­ka-yı adi­ye ha­li­ne gel­di ma­ale­sef. Bu ay­la­rın fa­zi­let­le­ri, bu ay­lar­da­ki bel­li ge­ce­ler­de na­maz kıl­ma­nın se­va­bı, kı­lı­na­cak na­ma­zın hu­su­si­yet­le­ri­… ile il­gi­li bir­çok ri­va­yet “Re­su­lul­lah (s.a.v) bu­yur­du ki­…” de­ni­le­rek nak­le­di­li­yor.
Öte yan­dan “Ha­di­s” den­di­ğin­de ade­ta kim­ya­sı bo­zu­la­rak kır­mı­zı gör­müş gi­bi dav­ra­nan bir kı­sım çev­re­ler de bu du­ru­mu ba­ha­ne ede­rek Ha­dis/Sün­net ala­nı­na sal­vo atı­şı­na ge­çi­yor. Bu üm­met bu iki uç­tan bi­ri­ne mah­kûm mu­dur? Bu işin bir or­ta­sı, bir ha­ki­ka­ti yok mu­dur?
El­bet­te var­dır. Me­se­le ön­yar­gı­la­rı­mız­dan sıy­rıl­ma ve her il­mi eh­li­ne ha­va­le et­me di­ra­ye­ti­ni gös­te­re­bil­mek­te­…
Üçay­lar ve kan­dil­ler­le il­gi­li ola­rak ki­tap­lar­da ne bul­duy­sa “ha­di­s” di­ye nak­le­den­ler, tu­tum­la­rı­nı ga­ran­ti­ye ala­bil­mek için teh­li­ke­li bir söy­le­me baş­vu­ru­yor ve “Ba­kın bu ha­di­si İmam Gaz­za­lî ki­ta­bı­na al­mış. Sen bu­na “uy­dur­ma­” der­sen onu ya­lan­cı­lık­la it­ham et­miş olur­sun. Ahi­ret­te İmam Gaz­zâ­lî gi­bi bir ve­liy­le ha­sım­laş­mak ne bü­yük fe­la­ket­tir!..” tü­rün­den tah­dit­ler sa­vu­ru­yor. Bun­dan da­ha teh­li­ke­li­si, bir kı­sım ki­tap­lar­da “Ki­me Al­la­h’­tan bir (ame­lin) fa­zi­let(iy­le il­gi­li bir ha­ber) ula­şır, o da ken­di­si­ne ula­şan o fa­zi­let­le amel eder­se, o fa­zi­le­ti ona nak­le­den ki­şi ya­lan­cı bi­le ol­sa Al­lah ona o ame­lin se­va­bı­nı ve­ri­r” tar­zın­da nak­le­di­len bir ri­va­ye­ti de­lil ge­ti­re­rek in­san­la­rı sa­hih-uy­dur­ma de­me­den el­le­ri­ne ge­çen her ri­va­yet­le amel et­me­ye teş­vik eden­le­rin ay­maz­lı­ğı.
He­men be­lir­te­lim ki bu ri­va­ye­tin se­ne­din­de bu­lu­nan Ebû Ma’­mer Ab­bâd b. Ab­dis­sa­med el-Bas­rî hak­kın­da İmam el-Bu­hâ­rî “mün­ke­ru­’l-ha­di­s’­ti­r” de­miş­tir. Eh­lin­ce ma­lum­dur ki İmam el-Bu­hâ­rî, “Ki­min hak­kın­da mün­ke­ru­’l-ha­di­s’­ti­r” de­miş­sem, on­dan ri­va­yet­te bu­lun­mak he­lal de­ğil­di­r” de­miş­tir.
Yi­ne bu ri­va­ye­tin se­ne­din­de bu­lu­nan Mu­ham­med b. el-Ka­sım el-Mu­hâ­ri­bî, Eb.u’l-Ha­sen b. Ham­mâd, el-Hâ­ris b. el-Hac­câc isim­li ra­vi­ler de muh­te­lif açı­lar­dan cerh edil­miş kim­se­ler­dir.
Bir yan­da Efen­di­miz (s.a.v)’in, Kim be­nim üze­rim­den bi­le­rek ya­lan uy­du­rur­sa ce­hen­nem­de­ki ye­ri­ne ha­zır­lan­sı­n” tar­zın­da­ki tüy­ler ür­per­ten teh­di­di ve “Kim bi­zim em­ri­mi­ze (hük­mü­mü­ze) da­yan­ma­yan bir amel iş­ler­se, o amel mer­dut­tu­r” tar­zın­da sa­hih ha­dis­ler, di­ğer yan­da uy­dur­ma­ya uy­dur­may­la ge­ti­ri­len de­lil­ler!!
İmam Ta­ki­yüd­dîn İbn da­kik el-Iyd şöy­le der: “Mâ­li­kî­ler­den bir zat re­ga­ib ge­ce­si na­maz kı­lan bir ce­ma­at­le, ha­ram fi­il­ler iş­le­yen bir grup gör­müş, ha­ram fi­il­ler iş­le­yen­le­rin du­ru­mu­nun, na­maz kı­lan­lar­dan da­ha iyi ol­du­ğu­na hük­met­miş. Zi­ra ha­ram fi­il iş­le­yen­ler yap­tık­la­rı işin far­kın­da­dır­lar ve tev­be et­me ih­timl­le­ri mev­cut­tur; di­ğer­le­ri ise yap­tık­la­rı işin ta­at ol­du­ğu­na inan­dık­la­rı için tev­be et­me­le­ri de söz ko­nu­su de­ğil­dir.”
Ha­dis alim­le­ri bir ha­di­se “uy­dur­ma­” de­di­ğin­de, onu ese­ri­ne al­mış kim­se­yi de­ğil, uy­du­ra­nı it­ham et­miş olur­lar. Onu ese­ri­ne alan ki­şi bu­nu çe­şit­li se­bep­ler­le yap­mış ola­bi­lir, hat­ta bun­dan ma­zur da gö­rü­le­bi­lir. Ama o ri­va­ye­tin uy­dur­ma ol­du­ğu or­ta­ya çık­tınk­tan son­ra sırf d alim bu­nu ese­ri­ne al­mış­tır di­ye ri­va­ye­tin üs­tü­ne ka­pan­ma­ya de­vam et­mek, Efen­di­miz (s.a.v)’in teh­di­di­ne mu­ha­tap ol­ma­yı da be­ri­be­rin­de ge­ti­re­cek­tir. Her­kes he­sa­bı­nı bu­na gö­re yap­ma­lı­dır.
İn­san­la­rı uy­dur­ma ha­dis­ten sa­kın­dır­mak ye­ri­ne, uy­dur­ma ha­dis­le ame­le teş­vik et­mek, an­cak ahir za­man­da gö­rü­le­bi­le­cek bir ga­ra­bet ol­sa ge­rek. Bu­nu ya­pan­lar, “ben kay­na­ğı­nı ve­ri­yo­ru­m” di­ye­rek bu işin so­rum­lu­lu­ğun­dan kur­tu­la­bi­le­cek­le­ri­ni sa­nı­yor­lar­sa fe­na hal­de ya­nı­lı­yor­lar.

PAYLAŞ